Ρεπορτάζ της εφημερίδας Καθημερινή από την κα Λίνα Γιάνναρου, 11.07.2025
Αφιέρωμα της εφημερίδας Καθημερινή στη “νοητική ευεξία των γυναικών” και στην πρωτοβουλία του Ινστιτούτου Μέντωρ για την υγεία του εγκεφάλου και του νου των γυναικών HIWOMB (Hellenic Initiative for Women’s Brain Health) που “έρχεται να καλύψει ένα επιστημονικό κενό”.
Το άρθρο μέσα από τις επισημάνσεις των ειδικών επιστημονικών συμβούλων της πρωτοβουλίας HIWOMB αναδεικνύει τις βιολογικές και ψυχοκοινωνικές ιδιαιτερότητες των γυναικών που τις επιβαρύνουν και τις καθιστούν πιο ευάλωτες σε διαταραχές της νοητικής τους λειτουργίας, αλλά και την διεθνώς περιορισμένη εστιασμένη γνώση στην υγεία του εγκεφάλου των γυναικών.
Στην Ελλάδα, η πρωτοβουλία HIWOMB έχει στόχο την ενημέρωση και την εκπαίδευση για την ολιστική προσέγγιση του θέματος, την έγκαιρη διάγνωση, την πρόληψη, την στοχευμένη στις γυναίκες έρευνα για την βαθύτερη κατανόηση της ιδιαιτερότητας αυτής, την καταπολέμιση του στίγματος και την εφαρμογή πολιτικών που προάγουν την υγεία του εγκεφάλου των γυναικών.
Αναδημοσίευση άρθρου
Η νοητική ευεξία των γυναικών σε πρώτο πλάνο
Ειδικοί μιλούν στην «Κ» για την πρωτοβουλία του Ινστιτούτου «Μέντωρ» που έρχεται να καλύψει ένα επιστημονικό κενό
Τα 2/3 των ασθενών με άνοια είναι γυναίκες, ενώ συχνά όσες βρίσκονται σε φάση κλιμακτηρίου και εμμηνόπαυσης παραπονούνται για μια αίσθηση «ομίχλης» στη σκέψη τους και δυσκολία συγκέντρωσης. Παρά ταύτα ο γυναικείος εγκέφαλος παραμένει «αχαρτογράφητος».
O κίνδυνος εμφάνισης της άνοιας, παγκοσμίως, για τα άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών είναι σχεδόν διπλάσιος για τις γυναίκες (21,2% έναντι 11,6% στους άνδρες), ενώ οι γυναίκες στη μέση και στην τρίτη ηλικία έχουν επίσης πολύ περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν κατάθλιψη. Θα περίμενε κανείς ότι η επιστημονική κοινότητα θα είχε πέσει με ορμή στη διερεύνηση των πιθανών βιολογικών και ψυχοκοινωνικών παραγόντων που επηρεάζουν την ψυχική και νοητική υγεία των γυναικών. Τι, όχι;
Διεθνώς, μόλις τα τελευταία χρόνια άρχισαν να πραγματοποιούνται έρευνες με γνώμονα τις γυναίκες και τις βιολογικές και κοινωνικές ιδιαιτερότητες που τις καθιστούν ευάλωτες σε ψυχικές διαταραχές αλλά και σε διαταραχές νοητικής λειτουργίας. «Πράγματι οι γυναίκες πάσχουν περισσότερο από ψυχικές διαταραχές, άνοια, κατάθλιψη, άγχος και στη χώρα μας, αλλά δεν έχει γίνει αρκετή έρευνα, ειδικά μετά την εμμηνόπαυση, για να καταλάβουμε τι συμβαίνει, για να το αντιμετωπίσουμε ή και να το προλάβουμε», λέει στην «Κ» η καθηγήτρια Φαρμακολογίας στη Β΄ Μαιευτική – Γυναικολογική Κλινική του ΕΚΠΑ και πρόεδρος του Ελληνικού Συμβουλίου για τον Εγκέφαλο, Χριστίνα Δάλλα. «Ακόμα και οι κλινικές μελέτες, μόνο μετά το ’93 άρχισαν να συμπεριλαμβάνουν γυναίκες, χωρίς όμως να λαμβάνεται υπόψη το φύλο στην ανάλυση των αποτελεσμάτων».
«Η εμμηνόπαυση επηρεάζει τόσο την ψυχική όσο και τη νευρολογική υγεία των γυναικών», λέει από την πλευρά του ο Ιωάννης Ζέρβας, καθηγητής Ψυχιατρικής – Ψυχοσωματικής Ιατρικής και διευθυντής Προγράμματος Ψυχικής Υγείας Γυναικών στην A΄ Ψυχιατρική Κλινική του ΕΚΠΑ. «Οι γυναικείες ορμόνες έχουν μια ποικιλία από δράσεις στον εγκέφαλο, πέρα από την επίδρασή τους στην αναπαραγωγή. Εχουν τροφική δράση στα εγκεφαλικά κύτταρα, έτσι η μείωσή τους προδιαθέτει σε αποδυνάμωση των εγκεφαλικών κυττάρων – δεν είναι τυχαίο ότι 2/3 των ασθενών με άνοια είναι γυναίκες, και η εμμηνόπαυση αυξάνει τον κίνδυνο για νόσο του Πάρκινσον. Επίσης, οι γυναικείες ορμόνες θεωρούνται “νευρο-ορμόνες”, δηλαδή έχουν επίδραση στις νευροδιαβιβαστικές ουσίες του εγκεφάλου (π.χ. σεροτονίνη και άλλες) και επηρεάζουν το συναίσθημα και τη νόηση. Συχνά οι γυναίκες σε φάση κλιμακτηρίου και εμμηνόπαυσης παραπονούνται για μια αίσθηση “ομίχλης” στη σκέψη τους και μια δυσκολία συγκέντρωσης».
Στην Ελλάδα το κλίμα αλλάζει. Διακεκριμένοι επιστήμονες από το ΕΚΠΑ, όπως η κ. Δάλλα και ο κ. Ζέρβας, αποδέχθηκαν την πρόκληση του Ινστιτούτου Υγιούς Γήρανσης «Μέντωρ» να πλαισιώσουν την Ελληνική Πρωτοβουλία για την Υγεία του Εγκεφάλου των Γυναικών (Hellenic Initiative for Women’s Brain Health – HIWOΜB) που ίδρυσαν η Αλεξάνδρα Στασινοπούλου και η Ελένη Μεταξά, με στόχο να διερευνηθούν οι βιολογικοί και ψυχοκοινωνικοί παράγοντες κινδύνου και να υποστηριχθεί η νοητική ευεξία των γυναικών.
Ενας από τους κοινωνικούς παράγοντες που συμβάλλουν στην εμφάνιση της άνοιας στις γυναίκες είναι η μοναξιά, επισημαίνει ο Αντώνιος Μ. Πολίτης, διευθυντής στη Μονάδα Ψυχογηριατρικής στην Α΄ Ψυχιατρική Κλινική ΕΚΠΑ.
«Υπάρχουν πολλά χαρακτηριστικά που κάνουν τις γυναίκες να ξεχωρίζουν», αναφέρει στην «Κ» ο καθηγητής Ψυχιατρικής – Ψυχογηριατρικής ΕΚΠΑ Αντώνιος Μ. Πολίτης, διευθυντής στη Μονάδα Ψυχογηριατρικής στην Α΄ Ψυχιατρική Κλινική και επιστημονικός υπεύθυνος του Ινστιτούτου «Μέντωρ». Τα τελευταία χρόνια διερευνάται ο ρόλος που παίζουν οι ορμόνες ή τα γονίδια στην εμφάνιση της άνοιας στις γυναίκες, αλλά υπάρχουν και διάφοροι κοινωνικοί παράγοντες που «βάζουν το χέρι τους». «Ενας από αυτούς είναι η μοναξιά, όχι το αίσθημα της μοναξιάς. Οι γυναίκες στη μέση και τρίτη ηλικία σε μεγάλο βαθμό ζουν μόνες και μάλιστα όχι από προσωπική επιλογή. Οι γυναίκες μένουν μόνες έπειτα από διαζύγιο ή χηρεία και σε έρευνα που κάναμε στη Μονάδα Ψυχογηριατρικής της Ιατρικής Σχολής Αθηνών διαπιστώσαμε ότι 31% των γυναικών στη μέση και τρίτη ηλικία ζουν μόνες και 85% των ανθρώπων άνω των 65 ετών σε χηρεία είναι γυναίκες. Επιπλέον, 23% των γυναικών με άνοια ζουν μόνες, έναντι μόλις 12% των ανδρών, και 38% είχαν ιστορικό κατάθλιψης συγκριτικά με μόλις 22% των ανδρών». Φαίνεται όμως ότι όταν η γυναίκα μέσης και τρίτης ηλικίας παραπονιέται για προβλήματα μνήμης, άγχους ή στενοχώριας, δεν της δίνεται η δέουσα προσοχή. «Μπορεί μια γυναίκα να έχει μια μικρή δυσκολία στη μνήμη ή πρόβλημα αϋπνίας και να μη δοθεί σημασία», συμπληρώνει ο κ. Πολίτης. «Κι όμως, θα μπορούσε να είναι πρώιμο σύμπτωμα έκπτωσης των νοητικών λειτουργιών ή κατάθλιψης». Επίσης, οι περισσότερες μελέτες υποστηρίζουν ότι «οι γυναίκες εμφανίζουν καλύτερη επίδοση στη λεκτική μνήμη από τους άνδρες», λέει η Τζωρτζίνα Αγγελοπούλου, μεταδιδακτορική ερευνήτρια, κλινική νευροψυχολόγος στο ΕΚΠΑ και επιστημονική σύμβουλος της Πρωτοβουλίας. «Αυτό πολλές φορές ξεγελάει. Πρέπει να είμαστε πιο προσεκτικοί λοιπόν, να το λάβουμε υπόψη όταν γυναίκες παραπονιούνται για τη μνήμη τους». Ωστόσο, υπογραμμίζει ο κ. Πολίτης, «τα προβλήματα αυτά σπάνια εντάσσονται στη γενικότερη υγεία των γυναικών, αλλά αναδεικνύονται μόνο όταν εκδηλώνονται, χωρίς να δίνεται η δυνατότητα πρόληψης ή εξατομικευμένης παρέμβασης».
Να σημειωθεί, όπως ανέφερε η κ. Μεταξά, ότι «είναι διαφορετικοί οι ψυχοκοινωνικοί και ψυχοπιεστικοί παράγοντες που επιβαρύνουν τις γυναίκες της μέσης και τρίτης ηλικίας, όπως ο ρόλος του φροντιστή ασθενών με άνοια αλλά και η ανάληψη πολλαπλών κοινωνικών ρόλων φροντίδας, όπως η ταυτόχρονη φροντίδα παιδιών – εγγονιών και ηλικιωμένων γονέων (σ.σ. η λεγόμενη sandwich generation)». «Οι ρόλοι των γυναικών είναι πολλαπλοί», παρατηρεί η κ. Στασινοπούλου. «Εχουν τα παιδιά, τον σύζυγο, τους παππούδες. Θα πρέπει επίσης να αντιμετωπίζονται με μεγαλύτερη ευαισθησία οι γυναίκες που ζουν μόνες και κυρίως σε απομακρυσμένες περιοχές, μακριά από παροχές υγείας. Μια γυναίκα μόνη, της οποίας τα παιδιά ζουν μακριά, είναι περισσότερο εκτεθειμένη» .
Ολα πάντως αποδίδονται τις περισσότερες φορές στην εμμηνόπαυση. Ή στη φύση τους. Γυναίκα είσαι, τέτοια προβλήματα θα έχεις.
Ενίσχυση της πρόληψης
«Θέλουμε να βοηθήσουμε τις γυναίκες να κατανοήσουν τους επιβαρυντικούς παράγοντες για την ψυχική και σωματική υγεία τους, να γνωρίσουν νέους τρόπους διαχείρισης των συναισθηματικών και νοητικών δυσκολιών που αντιμετωπίζουν και να ενισχύσουμε την πρόληψη», λέει η καθηγήτρια Βιολογικής Χημείας στο ΕΚΠΑ Χριστίνα Πιπέρη, που συμμετέχει στην Πρωτοβουλία. «Στόχος μας επίσης είναι να αναδείξουμε στην επιστημονική κοινότητα την έλλειψη που υπάρχει σε εστιασμένες μελέτες διαλεύκανσης των μηχανισμών γήρανσης του εγκεφάλου των γυναικών και να προτρέψουμε σε σχεδιασμό νέων ερευνητικών πρωτοκόλλων».
